ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Mετά την οριστική αναστήλωση των εικόνων, το 843, διαμορφώθηκε ένα νέο εικονογραφικό πρόγραμμα, που βασιζόταν στις δογματικές αντιλήψεις της εποχής. H έννοια της Ενσάρκωσης, χάρις στην οποία έγινε δυνατή η απεικόνιση του θείου, καθώς και η συμβολική ιεράρχηση των τμημάτων του ναού έπαιξαν σημαντικό ρόλο, τόσο στην εξέλιξη της ναοδομίας όσο και στη διαμόρφωση του εικονογραφικού προγράμματος των εκκλησιών.
Ο ναός θεωρούνταν ήδη από την Παλαιοχριστιανική εποχή μια μικρογραφία του σύμπαντος. Έτσι διαμορφώθηκαν δύο κεντρικοί άξονες, που συμβολίζουν αντίστοιχα τον ουρανό και τη γη: ο κατακόρυφος, με αφετηρία τον τρούλο, και ο κατά μήκος άξονας, όπου κυριαρχεί η αψίδα. Τα ανώτερα τμήματα του ναού συμβολίζουν την ουράνια σφαίρα και τα κατώτερα τη γήινη.
Από το 843 και σε όλη την υπόλοιπη βυζαντινή περίοδο, αλλά ακόμη και σήμερα, η διακόσμηση των ναών βασίζεται στο ακόλουθο εικονογραφικό πρόγραμμα: Στον κατακόρυφο άξονα δεσπόζει στον τρούλο ο Χριστός Παντοκράτορας περιστοιχισμένος από τις αγγελικές δυνάμεις και τους προφήτες. Στα σφαιρικά τρίγωνα απεικονίζονται οι Ευαγγελιστές που κατέγραψαν τα γεγονότα της Ενσάρκωσης και που συνδέουν την ουράνια σφαίρα με τη γήινη. Τα γεγονότα που αφηγούνται τη ζωή του Χριστού στη γη, ο Χριστολογικός δηλαδή κύκλος, απεικονίζονται στην αμέσως κατώτερη ζώνη. Οι παραστάσεις αυτές, που είναι συνήθως δώδεκα (Ευαγγελισμός, Γέννηση, Βάπτιση, Υπαπαντή, Έγερση του Λαζάρου, Βαϊοφόρος, Σταύρωση, Κάθοδος στον 'Aδη, Μυροφόροι, Ανάληψη, Πεντηκοστή, Κοίμηση της Θεοτόκου), τοποθετούνται στο ναό κυκλικά, κατά τη φορά των δεικτών του ρολογιού, ξεκινώντας από τον Ευαγγελισμό, που απεικονίζεται μπροστά στο ιερό. Στην κατώτερη ζώνη του ναού, που αντιπροσωπεύει τη γήινη σφαίρα, σχεδόν στο ίδιο ύψος με τους πιστούς, παριστάνονται ολόσωμοι άγιοι, μάρτυρες, στρατιωτικοί και μοναχοί. Στον οριζόντιο άξονα του ναού κυριαρχεί η μορφή της Παναγίας, στην αψίδα του ιερού. Η Παναγία αποτελεί το φορέα της Eνσάρκωσης, το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους ανθρώπους και το Θεό και δέεται για τη σωτηρία τους. Tέλος, στον ημικύλινδρο της αψίδας, μέσα δηλαδή στο Ιερό, καθιερώνονται θέματα που σχετίζονται με τη Θεία Λειτουργία που τελείται στο χώρο. Τέτοια είναι η Κοινωνία των Αποστόλων καθώς και οι ιεράρχες, που μέχρι τις αρχές του 12ου αιώνα παριστάνονταν μετωπικοί.
Mετά την οριστική αναστήλωση των εικόνων, το 843, διαμορφώθηκε ένα νέο εικονογραφικό πρόγραμμα, που βασιζόταν στις δογματικές αντιλήψεις της εποχής. H έννοια της Ενσάρκωσης, χάρις στην οποία έγινε δυνατή η απεικόνιση του θείου, καθώς και η συμβολική ιεράρχηση των τμημάτων του ναού έπαιξαν σημαντικό ρόλο, τόσο στην εξέλιξη της ναοδομίας όσο και στη διαμόρφωση του εικονογραφικού προγράμματος των εκκλησιών.
Ο ναός θεωρούνταν ήδη από την Παλαιοχριστιανική εποχή μια μικρογραφία του σύμπαντος. Έτσι διαμορφώθηκαν δύο κεντρικοί άξονες, που συμβολίζουν αντίστοιχα τον ουρανό και τη γη: ο κατακόρυφος, με αφετηρία τον τρούλο, και ο κατά μήκος άξονας, όπου κυριαρχεί η αψίδα. Τα ανώτερα τμήματα του ναού συμβολίζουν την ουράνια σφαίρα και τα κατώτερα τη γήινη.
Από το 843 και σε όλη την υπόλοιπη βυζαντινή περίοδο, αλλά ακόμη και σήμερα, η διακόσμηση των ναών βασίζεται στο ακόλουθο εικονογραφικό πρόγραμμα: Στον κατακόρυφο άξονα δεσπόζει στον τρούλο ο Χριστός Παντοκράτορας περιστοιχισμένος από τις αγγελικές δυνάμεις και τους προφήτες. Στα σφαιρικά τρίγωνα απεικονίζονται οι Ευαγγελιστές που κατέγραψαν τα γεγονότα της Ενσάρκωσης και που συνδέουν την ουράνια σφαίρα με τη γήινη. Τα γεγονότα που αφηγούνται τη ζωή του Χριστού στη γη, ο Χριστολογικός δηλαδή κύκλος, απεικονίζονται στην αμέσως κατώτερη ζώνη. Οι παραστάσεις αυτές, που είναι συνήθως δώδεκα (Ευαγγελισμός, Γέννηση, Βάπτιση, Υπαπαντή, Έγερση του Λαζάρου, Βαϊοφόρος, Σταύρωση, Κάθοδος στον 'Aδη, Μυροφόροι, Ανάληψη, Πεντηκοστή, Κοίμηση της Θεοτόκου), τοποθετούνται στο ναό κυκλικά, κατά τη φορά των δεικτών του ρολογιού, ξεκινώντας από τον Ευαγγελισμό, που απεικονίζεται μπροστά στο ιερό. Στην κατώτερη ζώνη του ναού, που αντιπροσωπεύει τη γήινη σφαίρα, σχεδόν στο ίδιο ύψος με τους πιστούς, παριστάνονται ολόσωμοι άγιοι, μάρτυρες, στρατιωτικοί και μοναχοί. Στον οριζόντιο άξονα του ναού κυριαρχεί η μορφή της Παναγίας, στην αψίδα του ιερού. Η Παναγία αποτελεί το φορέα της Eνσάρκωσης, το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους ανθρώπους και το Θεό και δέεται για τη σωτηρία τους. Tέλος, στον ημικύλινδρο της αψίδας, μέσα δηλαδή στο Ιερό, καθιερώνονται θέματα που σχετίζονται με τη Θεία Λειτουργία που τελείται στο χώρο. Τέτοια είναι η Κοινωνία των Αποστόλων καθώς και οι ιεράρχες, που μέχρι τις αρχές του 12ου αιώνα παριστάνονταν μετωπικοί.
Τρούλος - Παντοκράτορας
Παντοκράτορας, Μονή Δαφνίου, 11ος αι.
|
Παμμακάριστος, Κωνσταντινούπολη, αρχές 14ου αιώνα. Παντοκράτορας και προφήτες.
|
Μονή της Χώρας, Κωνσταντινούπολη, 14ος αι., Παντοκράτορας στο κέντρο του τρούλου, η γενεαλογία του Ιησού στην περιφέρεια
Σφαιρικά τρίγωνα -Ευαγγελιστές
Στο παρεκκλήσι της Μονής της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη (14ος αι) στο κέντρο του τρούλου παριστάνεται η Πλατυτέρα περιστοιχιζόμενοι από αγγέλους. Στα σφαιρικά τρίγωνα τοποθετούνται οι Ευαγγελιστές