ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ...
Οι δρόμοι προς τα μπαχαρικά κλείνουν...
>> Το εμπόριο μεταξύ Ευρώπης και Νοτιανατολικής Ασίας διεξαγόταν σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα με επίκεντρο τη Μεσόγειο και με πρωταγωνιστές-εμπόρους αρχικά τους Βυζαντινούς, στη συνέχεια τους Άραβες και τέλος τους Ιταλούς (Βενετούς και Γενουάτες).
Τα προϊόντα που εισάγονταν στην Ευρώπη από την Ασία ήταν κυρίως μπαχαρικά από τις Ινδίες αλλά και αρώματα, βαφικές ύλες και πολυτελή υφάσματα.
Από τον 15ο αιώνα όμως τα πράγματα αλλάζουν : Οι παραδοσιακοί δρόμοι του εμπορίου προς την Ανατολή, είτε μέσω Αιγύπτου και Ερυθράς θάλασσας, είτε μέσω του χερσαίου 'δρόμου του μεταξιού', ελέγχονται πλέον από τους Οθωμανούς.
Τα προϊόντα που εισάγονταν στην Ευρώπη από την Ασία ήταν κυρίως μπαχαρικά από τις Ινδίες αλλά και αρώματα, βαφικές ύλες και πολυτελή υφάσματα.
Από τον 15ο αιώνα όμως τα πράγματα αλλάζουν : Οι παραδοσιακοί δρόμοι του εμπορίου προς την Ανατολή, είτε μέσω Αιγύπτου και Ερυθράς θάλασσας, είτε μέσω του χερσαίου 'δρόμου του μεταξιού', ελέγχονται πλέον από τους Οθωμανούς.
Η σημασία του εμπορίου με την Ανατολή και η ανάγκη αναζήτησης νέων εμπορικών δρόμων
Μια από τις κυριότερες αιτίες των Ανακαλύψεων ήταν η αναζήτηση, από τους Πορτογάλους και τους Ισπανούς, νέων εμπορικών δρόμων προς την Ανατολή.
Ποιοι παράγοντες, όμως, οδήγησαν σε αυτή την αναζήτηση;
Μολονότι στην Ευρώπη υπήρχε, σε μεγάλο βαθμό, αυτάρκεια σε καταναλωτικά αγαθά, οι άνθρωποι, επιθυμούσαν πολύ ορισμένα εμπορεύματα, που εισάγονταν από την Ανατολή. Η ζήτηση αυτών των προϊόντων ξεπερνούσε κατά πολύ την προσφορά.
Το εμπόριο προϊόντων από την Ανατολή ήταν εξαιρετικά μικρό σε όγκο σε σύγκριση με τα μεγάλα φορτία σιτηρών, μαλλιού και άλλων βασικών προϊόντων, απέφερε όμως πάντοτε μεγάλα κέρδη, κυρίως από τα είδη πολυτελείας: μεταξωτά από την Περσία και την Κίνα, βαμβάκι από την Ινδία, πολύτιμοι λίθοι (διαμάντια και σμαράγδια της Ινδίας, ρουμπίνια, τοπάζια και ζαφείρια της Κεϋλάνης) και, πάνω από όλα, μπαχαρικά.
Τα μπαχαρικά έπαιζαν ιδιαίτερο ρόλο στη ζωή των Ευρωπαίων. Σε μια εποχή που δεν υπήρχαν ψυγεία και το κρέας αλλοιωνόταν γρήγορα, ακόμη και αν διατηρούνταν στην αλμύρα (παστό κρέας), η προσθήκη μπαχαρικών το έκανε πιο εύγευστο. Εκτός αυτού, πολλά μπαχαρικά χρησιμοποιούνταν ως φάρμακο και μερικά θεωρούνταν, από τους Ευρωπαίους, σχεδόν θαυματουργά. Η ποικιλία των εισαγόμενων μπαχαρικών ήταν πολύ μεγάλη: πιπέρι από την Ινδία, κανέλα από την Κεϋλάνη , μοσχοκάρυδο και μοσχοκάρφια από τα ‘νησιά των μπαχαρικών’, όπως τα έλεγαν οι Ευρωπαίοι (σημερινά νησιά Μολούκες στην Ινδονησία).
Γύρω στα μέσα του 14ου αι., όμως, οι χερσαίοι δρόμοι που ένωναν την Ευρώπη με την Ασία, είτε είχαν κλείσει είτε ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο να χρησιμοποιηθούν. Οι παλιοί εμπορικοί δρόμοι που περνούσαν από την Ασία, τη Μέση Ανατολή και τις ανατολικές ακτές της Μεσογείου βρίσκονταν τώρα σταθερά στα χέρια των μουσουλμάνων μεσαζόντων. Η εδραίωση των Οθωμανών στη δυτική Ασία έκανε αρκετά δύσκολη, επικίνδυνη, ακριβή και ορισμένες φορές αδύνατη τη μεταφορά προϊόντων από την Ανατολή στην Ευρώπη.
Οι πολλοί μεσάζοντες που μεσολαβούσαν μέχρι να φτάσει το προϊόν στον τελικό του αγοραστή αύξαναν, σε κάθε στάδιο, το κόστος του εμπορεύματος. Έτσι, το πιπέρι, που αγοραζόταν λιγότερο από 3 δουκάτα στην Ινδία, κόστιζε 68 δουκάτα στο Κάιρο της Αιγύπτου και περίπου 140 δουκάτα στη Βενετία.
Η παραπάνω διαπίστωση οδηγούσε σε ένα απλό όσο και εντυπωσιακό συμπέρασμα: αν ένας έμπορος κατάφερνε να αγοράσει ο ίδιος τα μπαχαρικά, πηγαίνοντας με πλοίο στον τόπο παραγωγής τους, θα έκανε σύντομα περιουσία· το ίδιο θα ίσχυε και για το κράτος, το άτομο ή το ίδρυμα που θα χρηματοδοτούσε το ταξίδι του. Προσδοκώντας, λοιπόν, αυτά τα μεγάλα κέρδη, οι Πορτογάλοι, πρώτα, και οι Ισπανοί, λίγο αργότερα, άρχισαν να αναζητούν νέους, θαλάσσιους δρόμους προς την Ανατολή.
Από το Εκπαιδευτικό λογισμικό Ιστορία Α, Β, Γ Γυμνασίου (Λογισμικό -Ιστορία Α-Γ/g04-web/section1/ploia/lemmata/2-2-1.htm)
Μια από τις κυριότερες αιτίες των Ανακαλύψεων ήταν η αναζήτηση, από τους Πορτογάλους και τους Ισπανούς, νέων εμπορικών δρόμων προς την Ανατολή.
Ποιοι παράγοντες, όμως, οδήγησαν σε αυτή την αναζήτηση;
Μολονότι στην Ευρώπη υπήρχε, σε μεγάλο βαθμό, αυτάρκεια σε καταναλωτικά αγαθά, οι άνθρωποι, επιθυμούσαν πολύ ορισμένα εμπορεύματα, που εισάγονταν από την Ανατολή. Η ζήτηση αυτών των προϊόντων ξεπερνούσε κατά πολύ την προσφορά.
Το εμπόριο προϊόντων από την Ανατολή ήταν εξαιρετικά μικρό σε όγκο σε σύγκριση με τα μεγάλα φορτία σιτηρών, μαλλιού και άλλων βασικών προϊόντων, απέφερε όμως πάντοτε μεγάλα κέρδη, κυρίως από τα είδη πολυτελείας: μεταξωτά από την Περσία και την Κίνα, βαμβάκι από την Ινδία, πολύτιμοι λίθοι (διαμάντια και σμαράγδια της Ινδίας, ρουμπίνια, τοπάζια και ζαφείρια της Κεϋλάνης) και, πάνω από όλα, μπαχαρικά.
Τα μπαχαρικά έπαιζαν ιδιαίτερο ρόλο στη ζωή των Ευρωπαίων. Σε μια εποχή που δεν υπήρχαν ψυγεία και το κρέας αλλοιωνόταν γρήγορα, ακόμη και αν διατηρούνταν στην αλμύρα (παστό κρέας), η προσθήκη μπαχαρικών το έκανε πιο εύγευστο. Εκτός αυτού, πολλά μπαχαρικά χρησιμοποιούνταν ως φάρμακο και μερικά θεωρούνταν, από τους Ευρωπαίους, σχεδόν θαυματουργά. Η ποικιλία των εισαγόμενων μπαχαρικών ήταν πολύ μεγάλη: πιπέρι από την Ινδία, κανέλα από την Κεϋλάνη , μοσχοκάρυδο και μοσχοκάρφια από τα ‘νησιά των μπαχαρικών’, όπως τα έλεγαν οι Ευρωπαίοι (σημερινά νησιά Μολούκες στην Ινδονησία).
Γύρω στα μέσα του 14ου αι., όμως, οι χερσαίοι δρόμοι που ένωναν την Ευρώπη με την Ασία, είτε είχαν κλείσει είτε ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο να χρησιμοποιηθούν. Οι παλιοί εμπορικοί δρόμοι που περνούσαν από την Ασία, τη Μέση Ανατολή και τις ανατολικές ακτές της Μεσογείου βρίσκονταν τώρα σταθερά στα χέρια των μουσουλμάνων μεσαζόντων. Η εδραίωση των Οθωμανών στη δυτική Ασία έκανε αρκετά δύσκολη, επικίνδυνη, ακριβή και ορισμένες φορές αδύνατη τη μεταφορά προϊόντων από την Ανατολή στην Ευρώπη.
Οι πολλοί μεσάζοντες που μεσολαβούσαν μέχρι να φτάσει το προϊόν στον τελικό του αγοραστή αύξαναν, σε κάθε στάδιο, το κόστος του εμπορεύματος. Έτσι, το πιπέρι, που αγοραζόταν λιγότερο από 3 δουκάτα στην Ινδία, κόστιζε 68 δουκάτα στο Κάιρο της Αιγύπτου και περίπου 140 δουκάτα στη Βενετία.
Η παραπάνω διαπίστωση οδηγούσε σε ένα απλό όσο και εντυπωσιακό συμπέρασμα: αν ένας έμπορος κατάφερνε να αγοράσει ο ίδιος τα μπαχαρικά, πηγαίνοντας με πλοίο στον τόπο παραγωγής τους, θα έκανε σύντομα περιουσία· το ίδιο θα ίσχυε και για το κράτος, το άτομο ή το ίδρυμα που θα χρηματοδοτούσε το ταξίδι του. Προσδοκώντας, λοιπόν, αυτά τα μεγάλα κέρδη, οι Πορτογάλοι, πρώτα, και οι Ισπανοί, λίγο αργότερα, άρχισαν να αναζητούν νέους, θαλάσσιους δρόμους προς την Ανατολή.
Από το Εκπαιδευτικό λογισμικό Ιστορία Α, Β, Γ Γυμνασίου (Λογισμικό -Ιστορία Α-Γ/g04-web/section1/ploia/lemmata/2-2-1.htm)
'Αλλα αίτια και κίνητρα των ανακαλύψεων >
> Επιστημονικά κίνητρα
- Ο άνθρωπος της Αναγέννησης επιδιώκει να επεκτείνει συνεχώς τα όρια των γνώσεων και των βιωμάτων του. Είναι λογικό επομένως να μην αρκείται στις περιορισμένες γεωγραφικές γνώσεις που κληροδοτήθηκαν από το Μεσαίωνα, αλλά να προσπαθήσει να εξερευνήσει νέες περιοχές και νέους, θαλάσσιους και χερσαίους δρόμους.
- Καθώς η Ευρώπη βγαίνει από τον Μεσαίωνα όλο και περισσότεροι άνθρωποι μορφώνονται και εγκαταλείπουν την λαθεμένη αντίληψη της 'επίπεδης γης'. Η σφαιρικότητα της γης ήταν γνωστή στους αρχαίους Έλληνες, ο Ερατοσθένης από την Κυρήνη μάλιστα είχε υπολογίσει την περίμετρο της γης με μεγάλη ακρίβεια ήδη από τον 3ο π.Χ αιώνα. Επίσης στη διάρκεια του Μεσαίωνα οι Άραβες γεωγράφοι γνώριζαν τη σφαιρικότητα της γης και είχαν κάνει ακριβείς μετρήσεις σχετικά με το μέγεθός της.
> Επιστημονικά κίνητρα
- Ο άνθρωπος της Αναγέννησης επιδιώκει να επεκτείνει συνεχώς τα όρια των γνώσεων και των βιωμάτων του. Είναι λογικό επομένως να μην αρκείται στις περιορισμένες γεωγραφικές γνώσεις που κληροδοτήθηκαν από το Μεσαίωνα, αλλά να προσπαθήσει να εξερευνήσει νέες περιοχές και νέους, θαλάσσιους και χερσαίους δρόμους.
- Καθώς η Ευρώπη βγαίνει από τον Μεσαίωνα όλο και περισσότεροι άνθρωποι μορφώνονται και εγκαταλείπουν την λαθεμένη αντίληψη της 'επίπεδης γης'. Η σφαιρικότητα της γης ήταν γνωστή στους αρχαίους Έλληνες, ο Ερατοσθένης από την Κυρήνη μάλιστα είχε υπολογίσει την περίμετρο της γης με μεγάλη ακρίβεια ήδη από τον 3ο π.Χ αιώνα. Επίσης στη διάρκεια του Μεσαίωνα οι Άραβες γεωγράφοι γνώριζαν τη σφαιρικότητα της γης και είχαν κάνει ακριβείς μετρήσεις σχετικά με το μέγεθός της.
Σ' αυτό το σημείο έχει ενδιαφέρον να ρίξουμε μια ματιά στις γεωγραφικές αντιλήψεις που επικρατούσαν στη Μεσαιωνική Ευρώπη
>> Οι μοναχοί-λόγιοι της μεσαιωνικής Ευρώπης δεν υιοθετούν τις γεωγραφικές αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων και των Αράβων και δεν κάνουν καμία προσπάθεια να αποτυπώσουν με ρεαλισμό την εικόνα της γης και του κόσμου. Χρησιμοποιούμε τον όρο ΄γεωγραφικές αντιλήψεις' αντί για τον όρο 'γεωγραφικές γνώσεις', γιατί η άποψη των λογίων του δυτικού μεσαίωνα σχετικά με τη μορφή του κόσμου έχει να κάνει πιο πολύ με το ιδεολογικό τους σύστημα παρά με επιστημονικές γνώσεις, ταξίδια και παρατήρηση της πραγματικότητας.
>> Οι μοναχοί-λόγιοι της μεσαιωνικής Ευρώπης δεν υιοθετούν τις γεωγραφικές αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων και των Αράβων και δεν κάνουν καμία προσπάθεια να αποτυπώσουν με ρεαλισμό την εικόνα της γης και του κόσμου. Χρησιμοποιούμε τον όρο ΄γεωγραφικές αντιλήψεις' αντί για τον όρο 'γεωγραφικές γνώσεις', γιατί η άποψη των λογίων του δυτικού μεσαίωνα σχετικά με τη μορφή του κόσμου έχει να κάνει πιο πολύ με το ιδεολογικό τους σύστημα παρά με επιστημονικές γνώσεις, ταξίδια και παρατήρηση της πραγματικότητας.
>> Οι χάρτες Τ-Ο ονομάστηκαν έτσι από το τυποποιημένο σχήμα Τ με το οποίο απεικονίζονταν οι μεγάλοι ποταμοί μεταξύ των ηπείρων και το σχήμα Ο του ωκεανού που περιέβαλλε τον κόσμο. Το κάθετο στέλεχος του Τ αντιπροσωπεύει τη Μεσόγειο και οι δυο βραχίονες της οριζόντιας γραμμής τον Νείλο και τον Δούναβη.
Οι χαρτογράφοι του μεσαίωνα τοποθετούσαν στο πάνω μέρος του χάρτη την Ανατολή, θεωρώντας την το σημαντικότερο σημείο του ορίζοντα : το φως ξεκινά από την Ανατολή, οι Άγιοι Τόποι για τους Ευρωπαίους ήταν ανατολικά και, κυρίως, υπήρχε η πεποίθηση ότι ο Κήπος της Εδέμ βρισκόταν στην Ανατολή, όπως δηλώνεται σε πολλούς από αυτούς τους χάρτες. Οι μεσαιωνικοί χάρτες δίνουν μεγαλύτερη σημασία στη διατήρηση των ιερών συμμετριών, παρά στην απεικόνιση της πραγματικότητας Διαβάστε σχετικά και το βιβλίο Β. Πανταζής, Χάρτες και Ιδεολογίες, 1989, κυρίως σελίδες 179-183 |
> Ο θρύλος της πλούσιας Ανατολής και οι αφηγήσεις του Μάρκο Πόλο
Οι γλαφυρές διηγήσεις του Μάρκο Πόλο και άλλων περιηγητών, παρουσίαζαν τα βασίλεια της Ασίας και τη Μαύρη Αφρική, ως τόπους που αφθονούσαν τα πολύτιμα μέταλλα και προϊόντα που ήταν δυσεύρετα στην Ευρώπη, όπως τα μπαχαρικά, τα αρώματα, η ζάχαρη κ.α. Οι περιοχές αυτές αποτελούσαν πηγή έλξης για τους Ευρωπαίους που ονειρεύονταν αμύθητα πλούτη.
Οι γλαφυρές διηγήσεις του Μάρκο Πόλο και άλλων περιηγητών, παρουσίαζαν τα βασίλεια της Ασίας και τη Μαύρη Αφρική, ως τόπους που αφθονούσαν τα πολύτιμα μέταλλα και προϊόντα που ήταν δυσεύρετα στην Ευρώπη, όπως τα μπαχαρικά, τα αρώματα, η ζάχαρη κ.α. Οι περιοχές αυτές αποτελούσαν πηγή έλξης για τους Ευρωπαίους που ονειρεύονταν αμύθητα πλούτη.
> Θρησκευτικό κίνητρο
Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία ήλπιζε, ότι μπορεί να προσηλυτίσει τους ιθαγενείς πληθυσμούς της Ασίας και της Αφρικής στον χριστιανισμό και επέδειξε ιδιαίτερο ιεραποστολικό ζήλο συμμετέχοντας ενεργά στις υπερπόντιες αποστολές.
Οι εξερευνητές και οι θαλασσοπόροι της εποχής αισθάνονταν την ανάγκη να συνδέσουν τις προσπάθειές τους με την έκφραση της πίστης τους προς τον Θεό. Έτσι, η αναζήτηση πλούτου συνδέθηκε, από νωρίς, με έναν πιο ευγενικό σκοπό: βασιλείς και κοινοί ναυτικοί πίστευαν ότι ήταν ιερό καθήκον τους να αναζητήσουν ομόθρησκούς τους σε ξένα μέρη και να φέρουν το λόγο του Θεού στους ειδωλολάτρες των μακρινών χωρών.
Η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία ήλπιζε, ότι μπορεί να προσηλυτίσει τους ιθαγενείς πληθυσμούς της Ασίας και της Αφρικής στον χριστιανισμό και επέδειξε ιδιαίτερο ιεραποστολικό ζήλο συμμετέχοντας ενεργά στις υπερπόντιες αποστολές.
Οι εξερευνητές και οι θαλασσοπόροι της εποχής αισθάνονταν την ανάγκη να συνδέσουν τις προσπάθειές τους με την έκφραση της πίστης τους προς τον Θεό. Έτσι, η αναζήτηση πλούτου συνδέθηκε, από νωρίς, με έναν πιο ευγενικό σκοπό: βασιλείς και κοινοί ναυτικοί πίστευαν ότι ήταν ιερό καθήκον τους να αναζητήσουν ομόθρησκούς τους σε ξένα μέρη και να φέρουν το λόγο του Θεού στους ειδωλολάτρες των μακρινών χωρών.
> Κοινωνικά αίτια
Η εγκατάλειψη της υπαίθρου που παρατηρείται στην Ευρώπη του Ύστερου Μεσαίωνα, λόγω της σιτοδείας και της πανώλης, είχε καταστροφικές συνέπειες για το φεουδαρχικό σύστημα. Πολλοί ευγενείς έχασαν τις περιουσίες τους και ξέπεσαν κοινωνικά. Έτσι δημιουργείται ένας κύκλος ξεπεσμένων ευγενών, που δεν κατέχουν γη και αξιώματα και διψούν για κοινωνική άνοδο και πλούτο. Αυτοί είναι που θα πρωτοστατήσουν στις ανακαλύψεις.
Η εγκατάλειψη της υπαίθρου που παρατηρείται στην Ευρώπη του Ύστερου Μεσαίωνα, λόγω της σιτοδείας και της πανώλης, είχε καταστροφικές συνέπειες για το φεουδαρχικό σύστημα. Πολλοί ευγενείς έχασαν τις περιουσίες τους και ξέπεσαν κοινωνικά. Έτσι δημιουργείται ένας κύκλος ξεπεσμένων ευγενών, που δεν κατέχουν γη και αξιώματα και διψούν για κοινωνική άνοδο και πλούτο. Αυτοί είναι που θα πρωτοστατήσουν στις ανακαλύψεις.
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ- ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΗΣΑΝ ΤΙΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ
- Στον ύστερο μεσαίωνα εικόνα του κόσμου αλλάζει. Οι 'παγκόσμιοι χάρτες' γίνονται όλο και πιο ακριβείς και συχνά αποτυπώνουν την αντίληψη της σφαιρικής γης. >>
>>Ο Νικόλαος Γερμανός και η πρώτη γνωστή υδρόγειος σφαίρα (15ος αι.)
Ο Νικόλαος Γερμανός, μοναχός στο γερμανικό αβαείο του Ράιχενμπαχ και σπουδαίος χαρτογράφος του 15ου αιώνα, αποτύπωσε στην 'Κοσμογραφία' του τον τότε γνωστό κόσμο, βασισμένος κυρίως στους χάρτες του Πτολεμαίου. Το 1477 κατασκεύασε για το Βατικανό δύο σφαίρες, του ουρανού και της γης, οι οποίες δε σώζονται, σώζεται όμως η απόδειξη πληρωμής γι'αυτές. Η σφαίρα της γης θεωρείται η πρώτη σύγχρονη υδρόγειος σφαίρα.
>> Παρατηρήστε στον παραπάνω χάρτη
+ η γη είναι ήδη χωρισμένη σε μεσημβρινούς και παράλληλους. Η σφαιρικότητά της υποδηλώνεται από το γεγονός ότι οι μεσημβρινοί συγκλίνουν κοντά στους πόλους.
- παρ'όλη την πρόοδο στις γεωγραφικές αντιλήψεις, οι γεωγραφικές γνώσεις είναι ελλιπείς. Ο νότος της Αφρικής και το ανατολικό άκρο της Ασίας απεικονίζονται με τρόπο ασαφή και συμβατικό ως περιοχές καθαρά χερσαίες που μάλιστα ενώνονται μεταξύ τους, ο ινδικός απεικονίζεται ως κλειστή θάλασσα, ενώ ο γεωγράφος δεν γνωρίζει την ύπαρξη της Αμερικής και του Ειρηνικού ωκεανού.
Συγκρίνετε τον χάρτη με τον Παγκόσμιο Χάρτη του Κλαύδιου Πτολεμαίου που ακολουθεί :
+ η γη είναι ήδη χωρισμένη σε μεσημβρινούς και παράλληλους. Η σφαιρικότητά της υποδηλώνεται από το γεγονός ότι οι μεσημβρινοί συγκλίνουν κοντά στους πόλους.
- παρ'όλη την πρόοδο στις γεωγραφικές αντιλήψεις, οι γεωγραφικές γνώσεις είναι ελλιπείς. Ο νότος της Αφρικής και το ανατολικό άκρο της Ασίας απεικονίζονται με τρόπο ασαφή και συμβατικό ως περιοχές καθαρά χερσαίες που μάλιστα ενώνονται μεταξύ τους, ο ινδικός απεικονίζεται ως κλειστή θάλασσα, ενώ ο γεωγράφος δεν γνωρίζει την ύπαρξη της Αμερικής και του Ειρηνικού ωκεανού.
Συγκρίνετε τον χάρτη με τον Παγκόσμιο Χάρτη του Κλαύδιου Πτολεμαίου που ακολουθεί :
Λίγες δεκαετίες πριν την εποχή των Ανακαλύψεων παρατηρήθηκε στην Ευρώπη μια ανανέωση του ενδιαφέροντος για το έργο του αρχαίου αλεξανδρινού γεωγράφου και χαρτογράφουτου 2ου μ.Χ. αιώνα, Κλαύδιου Πτολεμαίου . Το έργο του αρχαίου Έλληνα επιστήμονα ‘Γεωγραφική Υφήγησις’ έγινε γνωστό στην Ευρώπη από μια μετάφραση στα λατινικά, τη γλώσσα που χρησιμοποιούσαν όλοι οι μορφωμένοι Ευρωπαίοι. Γρήγορα το έργο διαδόθηκε χάρη στην εφεύρεση της τυπογραφίας που έκανε δυνατή την αναπαραγωγή χαρτών και την ευρεία κυκλοφορία τους.
Παρά τα σφάλματά του, ο χάρτης του Πτολεμαίου αντιπροσώπευε ένα τεράστιο βήμα προόδου. Περιείχε έναν πλούτο λεπτομερειών και συνόψιζε τη σοφία και τη γνώστη του κλασικού κόσμου σε μια εποχή που η Ευρώπη είχε αρχίσει να ανακαλύπτει την ελληνική και ρωμαϊκή γραμματεία. Μελετώντας τον προσεχτικά, οι επίδοξοι εξερευνητές όχι μόνο μπορούσαν να σκεφτούν ότι ο υπόλοιπος κόσμος ήταν προσιτός, αλλά είχαν και ένα πρότυπο για να συγκρίνουν τις ανακαλύψεις τους.
Το έργο του Πτολεμαίου, υποτιμώντας την περιφέρεια της Γης και υπερεκτιμώντας την ανατολική προέκταση της Ασίας προς την Ευρώπη, έκανε στην πραγματικότητα πολύ δελεαστική την ιδέα του ταξιδιού προς τα δυτικά με προορισμό τις ανατολικές ακτές της Κίνας.
Πολλοί γεωγράφοι του 15ου αι., όπως ο Πιέρ ντ’ Αιγύ (Pierre d’ Ailly) στο έργο του ‘Imago Mundi’, υποστήριξαν με πειστικό τρόπο ότι η γη είναι στρογγυλή. Πολλοί θαλασσοπόροι, μεταξύ των οποίων και ο Κολόμβος διάβασαν τα βιβλία αυτά και πείστηκαν. Στο αντίτυπο που διάβασε ο Κολόμβος, δίπλα στο σημείο που υποστηρίζεται η σφαιρικότητα της Γης, ο Ιταλός θαλασσοπόρος έχει γράψει «Πράγματι, η γη είναι στρογγυλή».
Λογισμικό -Ιστορία Α-Γ/g04-web/section1/ploia/lemmata/2-3-3.htm
Παρά τα σφάλματά του, ο χάρτης του Πτολεμαίου αντιπροσώπευε ένα τεράστιο βήμα προόδου. Περιείχε έναν πλούτο λεπτομερειών και συνόψιζε τη σοφία και τη γνώστη του κλασικού κόσμου σε μια εποχή που η Ευρώπη είχε αρχίσει να ανακαλύπτει την ελληνική και ρωμαϊκή γραμματεία. Μελετώντας τον προσεχτικά, οι επίδοξοι εξερευνητές όχι μόνο μπορούσαν να σκεφτούν ότι ο υπόλοιπος κόσμος ήταν προσιτός, αλλά είχαν και ένα πρότυπο για να συγκρίνουν τις ανακαλύψεις τους.
Το έργο του Πτολεμαίου, υποτιμώντας την περιφέρεια της Γης και υπερεκτιμώντας την ανατολική προέκταση της Ασίας προς την Ευρώπη, έκανε στην πραγματικότητα πολύ δελεαστική την ιδέα του ταξιδιού προς τα δυτικά με προορισμό τις ανατολικές ακτές της Κίνας.
Πολλοί γεωγράφοι του 15ου αι., όπως ο Πιέρ ντ’ Αιγύ (Pierre d’ Ailly) στο έργο του ‘Imago Mundi’, υποστήριξαν με πειστικό τρόπο ότι η γη είναι στρογγυλή. Πολλοί θαλασσοπόροι, μεταξύ των οποίων και ο Κολόμβος διάβασαν τα βιβλία αυτά και πείστηκαν. Στο αντίτυπο που διάβασε ο Κολόμβος, δίπλα στο σημείο που υποστηρίζεται η σφαιρικότητα της Γης, ο Ιταλός θαλασσοπόρος έχει γράψει «Πράγματι, η γη είναι στρογγυλή».
Λογισμικό -Ιστορία Α-Γ/g04-web/section1/ploia/lemmata/2-3-3.htm
Η εξέλιξη της χαρτογραφίας όσον αφορά στους πορτολάνους δίνει το πρώτο δείγμα της με τον περίφημο πορτολάνο της Πίζας (Carta Pisana) του 13ου αιώνα. Σε αυτόν τον χάρτη οι ακτές είναι σχεδιασμένες με ακρίβεια, απόρροια του προσδιορισμού των ακριβών θέσεων των λιμανιών της Μεσογείου. Οι χάρτες που σχεδιάζονται μετά το χάρτη της Πίζας εμπλουτίζονται συνεχώς με καινούργιες θέσεις και λιμάνια και θα αποτελέσουν πολύτιμο βοήθημα για κάθε επίδοξο ναυτικό. |
Η πρώτη ναυτική πυξίδα πιθανώς απαρτιζόταν από μαγνητισμένη βελόνα στερεωμένη σε κομμάτι ξύλου ή καλαμιού, που επέπλεε σε δοχείο γεμάτο με νερό. Αργότερα, η βελόνα προσαρμόστηκε σε μια βάση στερεωμένη στον πυθμένα του δοχείου. Τον 13ο αιώνα προσαρμόστηκε στη βελόνα ένας δίσκος με ζωγραφισμένο ανεμολόγιο, στον οποίο ο θαλασσοπόρος μπορούσε πλέον εύκολα να διαβάζει τον προσανατολισμό του. |
Ο αστρολάβος είναι ένα ιστορικό αστρονομικό όργανο το οποίο χρησιμοποιούσαν οι ναυτικοί και οι αστρονόμοι για την ναυσιπλοΐα και την παρατήρηση του Ήλιου και των αστεριών από τον 2ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 18ο αιώνα μ.Χ., μετά τον οποίο χρησιμοποιήθηκε ένα πιο εξελιγμένο όργανο, ο εξάντας. Χρησιμοποιώντας τον αστρολάβο προέβλεπαν τις θέσεις του ήλιου της σελήνης, των πλανητών και των άστρων. Με τη βοήθεια του αστρολάβου είναι δυνατό να βρεθεί η ώρα αν είναι γνωστό το γεωγραφικό μήκος και πλάτος ή αντίστροφα.
Επινοήθηκε πριν από τον 2ο αι. π.Χ. για τη μέτρηση του ύψους των αστέρων από τον ορίζοντα ή της μεταξύ τους γωνιώδους απόστασης. Η εφέυρεσή του αποδίδεται στον σπουδαίο αστρονόμο και μαθηματικό Ίππαρχο τον Ρόδιο. Ο αστρολάβος στην πιο απλή μορφή του είναι ένας δίσκος, με διάμετρο περίπου 15 εκατοστών και με κυκλικό πλαίσιο που υποδιαιρείται σε μοίρες. Επάνω στο δίσκο είναι χαραγμένη μια ακτίνα που το άκρο της καταλήγει στο μηδέν των υποδιαιρέσεων. Στο κέντρο είναι στερεωμένος ένας κανόνας που μπορεί να στρέφεται γύρω από τον άξονά του. Για να μετρήσει κανείς τη γωνιώδη απόσταση μεταξύ δύο αστέρων, τοποθετεί με σκόπευση τον ένα αστέρα πάνω στη χαραγμένη ακτίνα και τον άλλο πάνω στον περιστρεφόμενο κανόνα. Η γωνία διαβάζεται πάνω στο κυκλικό πλαίσιο. Ο αρχαίος αστρολάβος τελειοποιήθηκε και διαδόθηκε από τους Άραβες γύρω στον 10ο με 13ο αι. |
- Η εξέλιξη των ποντοπόρων πλοίων
Η καράκα ήταν ο κύριος τύπος εμπορικού σκάφους που χρησιμοποιούνταν από τους Ευρωπαίους εμπόρους και ναυτικούς, στις αρχές του 15ου αι.: επρόκειτο για ένα ογκώδες ιστιοφόρο εμπορικό πλοίο, που η χωρητικότητά τους έφτανε, κάποιες φορές, τους χίλιους τόνους και χρησιμοποιούνταν για μεταφορές μεγάλων φορτίων σε μακρινές αποστάσεις. Οι καράκες ήταν σκάφη που είχαν πολύ μεγάλο ύψος πλευρών, χαρακτηρίζονταν από μεγάλη υπερύψωση του πρωραίου και του πρυμναίου καταστρώματος. Παράλληλα, χρησιμοποιούνταν και μικρότερα δικάταρτα ή τρικάταρτα ιστιοφόρα σκάφη, χωρητικότητας περίπου 250 τόνων, που χρησίμευαν, κυρίως, για τοπικές μεταφορές. Τα πλοία διέθεταν τετράγωνα πανιά, κρεμασμένα χαλαρά, με αποτέλεσμα η κίνησή τους να εξαρτάται απολύτως από την ύπαρξη ευνοϊκού ανέμου. Επιπρόσθετα, οι καμπυλωμένες καρένες τους απαιτούσαν πολύ προσεκτική υποστήριξη, όταν τα πλοία σύρονταν στα ναυπηγεία για συντήρηση και επισκευές. Η καράκα χρησιμοποιήθηκε κυρίως για μεταφορές στη Μεσόγειο αλλά και από τους Φλαμανδούς εμπόρους για μεταφορές στις ευρωπαϊκές ακτές του Ατλαντικού ωκεανού. Αργότερα, η καράκα έγινε γνωστότερη ως το μεγάλο πορτογαλικό φορτηγό πλοίο, που πραγματοποιούσε εμπορικά ταξίδια μεταξύ Ινδιών και μητρόπολης. Συχνά, οι καράκες εξοπλίζονταν με σειρές πυροβόλων και χρησιμοποιούνταν και ως πολεμικά πλοία. |
Η τεχνολογική καινοτομία που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη των ταξιδιών, ήταν η εξέλιξη των ποντοπόρων πλοίων.
Το πλοίο που πήρε μυθικές διαστάσεις στην Ευρώπη και μεγάλωσε τις δυνατότητες ασφαλέστερων υπερπόντιων ταξιδιών, ήταν η καραβέλα. Η καραβέλα είχε τρία κατάρτια. Έφερε, εκτός από τα παραδοσιακά τετράγωνα πανιά που είχαν όλα τα πλοία έως τότε, και ένα ή περισσότερα τριγωνικά πανιά, που ονομάζονταν λατίνια. Η χωρητικότητά της έφθανε στους εξήντα τόνους και το πλεονέκτημά της ήταν η μεγάλη ταχύτητα που μπορούσε να αναπτύξει.
Η καραβέλα, σύνθεση της ευρωπαϊκής και της αραβικής ναυπηγικής παράδοσης, πρέπει να ναυπηγήθηκε για πρώτη φορά κάπου στη Μεσόγειο, πιθανόν στην Πορτογαλία ή την Ισπανία, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 15ου αι. Τα σκάφη αυτά ήταν σχετικά πλατιά, είχαν πολλούς χώρους αποθηκευτικούς και έφεραν λίγα πανιά που μπορούσε να τα χειριστεί και ολιγομελές πλήρωμα. Αυτά είχαν ως συνέπεια να τα προτιμήσουν οι θαλασσοπόροι στις εξερευνήσεις τους
Το πλοίο που πήρε μυθικές διαστάσεις στην Ευρώπη και μεγάλωσε τις δυνατότητες ασφαλέστερων υπερπόντιων ταξιδιών, ήταν η καραβέλα. Η καραβέλα είχε τρία κατάρτια. Έφερε, εκτός από τα παραδοσιακά τετράγωνα πανιά που είχαν όλα τα πλοία έως τότε, και ένα ή περισσότερα τριγωνικά πανιά, που ονομάζονταν λατίνια. Η χωρητικότητά της έφθανε στους εξήντα τόνους και το πλεονέκτημά της ήταν η μεγάλη ταχύτητα που μπορούσε να αναπτύξει.
Η καραβέλα, σύνθεση της ευρωπαϊκής και της αραβικής ναυπηγικής παράδοσης, πρέπει να ναυπηγήθηκε για πρώτη φορά κάπου στη Μεσόγειο, πιθανόν στην Πορτογαλία ή την Ισπανία, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 15ου αι. Τα σκάφη αυτά ήταν σχετικά πλατιά, είχαν πολλούς χώρους αποθηκευτικούς και έφεραν λίγα πανιά που μπορούσε να τα χειριστεί και ολιγομελές πλήρωμα. Αυτά είχαν ως συνέπεια να τα προτιμήσουν οι θαλασσοπόροι στις εξερευνήσεις τους
>> Αυτά τα δικάταρτα ή τρικάταρτα πλοία, με μήκος γύρω στα 20 μέτρα και χωρητικότητα 60 με 70 τόνους, έγιναν τα μέσα της πορτογαλικής εξερεύνησης. Οι μεγαλύτερες και οι πιο κομψές καραβέλες είχαν ένα συνδυασμό από λατίνια και τετράγωνα πανιά, που τους επέτρεπαν να επωφελούνται στο μέγιστο από τον ούριο άνεμο, αλλά και να κινούνται με ευελιξία κατά την είσοδό τους σε όρμους που δεν ήταν σημειωμένοι στο χάρτη. Μερικές φορές, τα πλοία άλλαζαν αρματωσιά από το ένα είδος στο άλλο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Οι παραπάνω εξελίξεις είχαν τεράστια σημασία καθώς για πρώτη φορά δόθηκε η δυνατότητα στους Ευρωπαίους να θέσουν υπό τον έλεγχό τους την ενέργεια των θαλάσσιων ανέμων σε βαθμό ασύλληπτο για προηγούμενες εποχές.
Παράλληλα, παρατηρείται πρόοδος στον τομέα της ναυσιπλοΐας. Νέοι τύποι ιστίων, όπως ο φλόκος, (τετράγωνο πανί που ξεδιπλώνει με σκοινιά) βελτιώνουν την πλεύση των καραβιών. Όμως, η καινοτομία που άλλαξε τον τρόπο των ταξιδιών ήταν η τοποθέτηση του φλόκου δίπλα στο τριγωνικό λατίνι, που επέτρεπε στο καράβι να ταξιδεύει με οποιονδήποτε άνεμο. Λογισμικό -Ιστορία Α-Γ/g04-web/section1/ploia/lemmata/2-3-1.htm |